Мұнаймен ластанған топырақты биологиялық жолмен тазалау

BIOLOGICAL TREATMENT OF OIL-CONTAMINATED SOILS

Nұrgl Torebek

Undergraduate, Kazakh Kazakh National Agrarian University, Almaty, Kazakhstan

Bakhytzhan Elikbaev

Doctor of Biol Sciences, Professor, Kazakh Kazakh National Agrarian University, Almaty, Kazakhstan

Аңдатпа. Еліміз мұнай өндіру бойынша алдыңғы қатардағы елдерге кіреді. Мұнай өндірудің өзіндік пайдасы болғанымен, табиғатқа кері әсерін тигізуде. Мұнай және мұнай өнімдерімен ластанған топырақты тазалау және қайта қалпына келтіру өте ұзақ уақытты алады. Қазіргі таңда мұнаймен ластанған топырақты тазартудың әлемдік тәжірбиеде қолданылатын бірнеше жолдары бар. Оларға механикалық, физика-химиялық және биологиялық тазарту әдістері жатады. Экономикалық және уақыт жағынан тиімді әдістерінің бірі биологиялық жолмен тазалау әдісі болғандықтан бұл әдіспен тазалаудың жолдарын кеңінен қолданылуда.

Abstract. The country is one of the leading countries in oil production. Despite its distinctive nature of oil production, it has a negative impact on nature. Cleaning and remediation of soils contaminated with oil and petroleum products takes a very long time. Currently, there are several ways to clean oil-contaminated soils that are used in the world practice. These include methods of mechanical, physical, chemical, and biological cleaning. One of the most effective methods of economic and temporary cleaning is biological cleaning.

Түйін сөздер: Топырақ, мұнай, мұнай өнімдері,биологиялық жолмен тазалау әдістері.

Keywords: Soil, oil, petroleum products, methods of biological treatment.

Кіріспе:

Мұнаймен ластанған топырақты тазарту әдістерінің ішінде биологиялық әдіс экологиялық және экономикалық тұрғыда қоршаған ортаға ешқандай зиянын тигізбейді. Ауылшаруашылық жерлерді қайта қалпына келтіруде биологиялық, яғни биоремедиация, фиторемедиация, фитомелиорация әдістерін қолдану арқылы тазалау практикалық жағынан маңызды орынға ие болып табылады. Қaзіpгі уақытта мұнaймeн лaстaнғaн экoжүйeлepді тaзaртудa жәнe қaйтa қaлпынa кeлтірудe бeлсeнді көміpсутeк тотықтырушы бaктeриялaрдaн құрaлғaн биoлoгиялық препaрaттaрды қолдaнуғa нeгізіндeлгeн биoлoгиялық әдіcті қолдану өзeкті мәсeлeлeрінің біpі бoлып тaбылaды. Биоремедиация әдісі – бұл биологиялық объектілердің метаболитикалық потенциалын пайдалана отырып, атмосфераны, ақаба суларды, топырақты тазартудың комплексті саласы. Биоремедиациялық әдісті қолдану арқылы топырақтың құнарлылығын қалпына келтіруге болады. Дүние жүзі бойынша мұнай және мұнай өнімдерін өндіруші өнеркәсіп зауыттар мұнай көмірсутектерін утилиздеу барысында, көмірсутек тотықтырушы микроорганизмдер ассоциациясынан жасалған биологиялық препараттарды кеңінен қолдануда.

Сондықтан осындай мәселелерді шешу барысында, мұнай тотықтырушы микроорганизмдерді зерттеудің маңызы өте зор, әрі қазіргі таңдағы ғаламдық мәселелердің бірі болып отыр.

Мұнай өнімдерінің көп компоненттен тұруы микроорганизмдер көмегімен биодеструкциялау қиындығын тудырады. Сондықтан әртүрлі деградацияға қабілеті бар микроорганизмдер ассоциациясын құру ластанған экожүйелер биоремедиациясында перспективті бағыт болып табылады. Бұл фактор көптеген ғалымдардың мұнаймен ластанған су және топырақтарды тазалауда кеңінен қолданылатын биопрепараттарды жасау барысында дәлелденген. Қолайсыз климаттық жағдай кезінде ластанған ортада мұнай деструкциялаушы микроорганизмдер интродукциясы өте қажет болып табылады. Мұнай өнімдерін пайдаланатын микроорганизмдер табиғатта өте кең таралған. Тіпті ластанған топырақтан бөліп алу қиынға соқпайды. Осы уақытқа дейін энергия көзі ретінде мұнайды тотықтыратын микроорганизмдердің жүзден астам түрлері белгілі. Солардың арасында мұнай тотықтырушы бактериялардың да алатын орны ерекше. Қазіргі кезде микроорганизмдердің мұнай өнімдерін ыдыратуында көбінесе олардың беткі-белсенді заттар түзу және әртүрлі мұнай өнімдерін тотықтыру қабілеттіліктеріне көп көңіл бөлінуде. Бірақ та, қазіргі кездегі белгілі жұмыстарда сұрыптауды 2-3% мұнайды ыдырату қабілеттіліктеріне байланысты жүргізген.

Биоремедиация-биологиялық агенттерді: микроорганизмдерді, саңырауқұлақтарды, құрттарды және басқа да организмдерді пайдалана отырып топырақты тазалау әдісі.

Өз кезегінде, биоремедиация қазіргі уақытта негізінен екі тәсілдің көмегімен қолданылады: мұнайдың ыдырауына ықпал ететін абориген топырақ микрофлорасының қарқынды дамуына ықпал ететін тыңайтқыштар мен қоспаларды енгізу немесе мұнаймен ластанған топыраққа бір немесе бірнеше белсенді штамм-деструкторларды білдіретін бактериялық препараттарды енгізу, мұнай көмірсутектерін белсенді минералдандыратын бір немесе бірнеше белсенді штамм-деструкторлар болып табылатын бактериялық препараттарды енгізу.

Қорытынды

Техногендік әсер ету аймақтарында мұнай және мұнай өнімдерімен түсетін ластанудың негізгі массасы, әдетте, "атмосфера-гидросфера-педосфера" жүйесінде, атап айтқанда экожүйенің үш Құрауышында: атмосфераның жер бетіндегі қабаты, жер бетіндегі сулар және топырақ жамылғысы. Экожүйе компоненттерінің мұнаймен және мұнай өнімдерімен ластануы нәтижесінде ауа, су және топырақ ортасы арқылы ластаушылардың биологиялық циклдарға және жеке тірі организмдерге түсуі, олардың одан әрі өзгеруі, шоғырлануы, қайта бөлінуі және орын ауыстыруы жүреді.