БҮГІНГІ ЖАСТАР ПРОБЛЕМАСЫ:ОТЫРЫҚШЫ ӨМІР САЛТЫНЫҢ ҚАУІПТІ ӘСЕРЛЕРІ

Қазіргі қоғамдағы жастардың өмір салтының өзгеруі тек әлеуметтік жағдайлармен ғана емес, сонымен қатар технологиялық прогресс пен урбанизацияның қарқынды дамуының нәтижесінде байқалады. Бұрын ауылдарда, табиғатпен етене байланыста өмір сүрген жастардың көпшілігі бүгінгі күні қалада, көпқабатты үйлерде тұрып, дене белсенділігінен шектелген, отырықшы өмір салтына бейімделуде. Бұл мәселе тек жастардың физикалық денсаулығына ғана емес, олардың психологиялық және әлеуметтік жағдайларына да теріс әсер етеді.

Қазіргі таңда әлеуметтік желілерде уақыт өткізу, мобильді құрылғылармен жұмыс істеу, компьютерлік ойындар ойнау жастардың көп уақытын алады. Нәтижесінде, қозғалыс азайып, әртүрлі денсаулық мәселелері, психологиялық күйзеліс, әлеуметтік оқшаулану сияқты жағымсыз салдарлар пайда болуда. Бұл жағдайды түсіну және оған қарсы әрекет ету маңызды.

Отырықшы өмір салты дегеніміз — адамның дене белсенділігінің аздығы, яғни ол көп уақытын отыра отырып өткізеді. Бұған компьютер мен смартфонды ұзақ уақыт пайдалану, теледидар көру, көлікпен жүріп, қоғамдық орындарда ұзақ уақыт бойы қозғалмау жатады.

Әсіресе, қазіргі жастар көп уақытын осы жағдайлармен өткізеді, себебі ақпараттық технологиялар мен цифрландырудың дамуымен жастардың көбі гаджеттерге тәуелді болып қалды. Отырықшы өмір салты әсіресе қалалық жерде көрініс табады, себебі ауылдық жерлерде жастар әлі де табиғатпен тығыз байланыста болып, көбірек қозғалады.   

Отырықшы өмір салтының ең үлкен және айқын әсері — денсаулыққа теріс ықпалы.

Орталық жүйке жүйесі, жүрек-қан тамырлары, бұлшықет және сүйек жүйелері сияқты маңызды органдар мен жүйелер ұзақ уақыт отыру мен қозғалыстың болмауы әсерінен сырқаттана бастайды.

Қозғалыстың жеткіліксіздігі қан айналымы мен жүрек қызметінің бұзылуына әкеледі. Дене қозғалысы болмаған жағдайда, қан қысымы көтерілуі мүмкін, ал бұл ұзақ уақыт бойы сақталса, инфаркт, инсульт, гипертония сияқты ауруларға әкелуі мүмкін. Сонымен қатар, жүрек-қан тамырлары ауруларының алдын алу үшін тұрақты физикалық белсенділік қажет.

Қазіргі жастардың көпшілігі артық салмақтан зардап шегуде. Отырықшы өмір салты мен дұрыс тамақтанбау (жылдам тамақ, газдалған сусындар) салдарынан семіздік мәселесі өзекті бола бастады.

Семіздік — көптеген аурулардың бастаушысы, оның ішінде қант диабеті, гипертония, буын аурулары, омыртқа мәселелері бар. Бұл проблемалар жастар арасында да жиі кездесуде.

Ұзақ уақыт бойы отыру омыртқаның қалыпты жұмысын бұзады. Бұлшықеттер әлсірейді, бел, мойын және арқа аурулары пайда болады. Мысалы, ноутбук немесе смартфон алдында ұзақ отырудың салдарынан мойын мен арқа ауруларының көбеюі байқалады. Бұдан бөлек, постура (тұрыс) бұзылып, дене бұлшықеттері қатаяды, бұл кейіннен ауырсынуларға алып келеді.

Экран алдында ұзақ отыру көздің шаршауына, құрғауына және басқа да көз ауруларына әкеледі.

Бұл жағдай «компьютерлік көз синдромы» деген терминмен белгілі. Жастардың көп бөлігі компьютер мен смартфонды ұзақ уақыт пайдаланады, бұл олардың көзіне зиянды әсер етеді.

Отырықшы өмір салтының психологиялық және әлеуметтік әсері де маңызды мәселелердің бірі болып табылады.

Қозғалыссыздық пен әлеуметтік оқшаулану — депрессияның және стресстің негізгі себептерінің бірі.

Әлеуметтік желілерде көп уақыт өткізу, шынайы өмірде адамдармен кездесудің аз болуы жалғыздық сезімін туғызады. Әлеуметтік желілерде үздіксіз жаңалықтарды көру, өзін басқа адамдармен салыстыру психологиялық күйзеліс пен төмен өзін-өзі бағалау сезімін қалыптастырады. Отырықшы өмір салты психологиялық тұрғыдан ауыртпалықты арттырады, ал бұл өз кезегінде жастар арасында депрессия мен күйзелістің артуына әкеледі.

Виртуалды әлемде көп уақыт өткізу шынайы өмірде қарым-қатынастардың үзілуіне, әлеуметтік дағдылардың жоғалуына әкелуі мүмкін. Бала мен жасөспірімдер шынайы өмірдегі кездесулер мен әрекеттерден гөрі онлайн кеңістікте уақыт өткізуді жөн көреді.

Бұл әлеуметтік дағдылардың дамуын тежейді, достық, отбасы арасындағы байланыстарды әлсіретеді. Жастардың көп бөлігі тек онлайн әлемде араласуды дұрыс деп санайды, бірақ шынайы өмірдегі қарым-қатынас олардың өмір сапасын арттырады.

Экран алдында көп уақыт өткізу ұйқының сапасын төмендетеді. Смартфон немесе компьютер алдында ұзақ уақыт отыру ұйқының гормоны — мелатониннің өндірілуіне кедергі жасайды, бұл ұйықтауға қиындық туғызады. Ұйқының болмауы немесе дұрыс ұйықтамау — депрессияның, күйзелістің, психикалық және физикалық әлсіздіктің негізгі себептерінің бірі болып табылады.

Отырықшы өмір салтының әсерінен арылу және жастардың денсаулығын сақтауға бағытталған бірнеше маңызды шараларды енгізу қажет:

Жастарды дене шынықтырумен айналысуға, спортқа, йогаға, фитнеске қатысуға шақыру маңызды. Спорттық іс-шаралар жастардың денсаулығын нығайтып, психологиялық күйін жақсартады. Күн сайын бірнеше минут физикалық жаттығулар жасап, жүрек-қан тамырлары жүйесін жақсарту — денсаулықтың негізін қалауға көмектеседі.

Әлеуметтік желілерде уақыт өткізуді шектеу, мобильді құрылғыларды қолдануды азайту — денсаулықты жақсартудың бір жолы. Цифрлық детокс дегеніміз — белгілі бір уақыт ішінде экрандардан бас тарту, табиғатта серуендеу, кітап оқу, немесе басқа да белсенді іс-шараларға уақыт бөлу. Бұл адамның психологиялық және эмоционалдық жағдайын жақсартады.

Дүниежүзiлiк денсаулық сақтау ұйымы (бұдан әрi - ДДҰ) адамдардың денi сау болып қалуы қажет дене белсендiлiгiнiң қаншалықты қажет екендiгiн есептедi. Ересектер үшін бірқалыпты қарқынмен 150 минут немесе аптасына белсенді қарқынмен 75 минут. Аэробтық жаттығуға жылдам серуендеу, жүгіру, велоспорт, аэробика және т.б. жатады. Бұдан басқа, бұлшық еттеріңізді аптасына екі реттен кем емес жаттықтыру қажет. Егер жүктемелер ДДҰ ұсынған жүктемелерден төмен болса, онда адам отырықшы өмір салтын ұстанып, аз энергия жұмсауы әбден мүмкін.

Әлемде жылына бес миллионға дейін өлім физикалық әрекетсіздікпен байланысты. Адам көп қозғалмаса, зат алмасу өзгереді, осының салдарынан өзгерістер әр түрлі мүшелер мен жүйелерде пайда болады.

Табиғатқа шығу — денсаулықты нығайту мен психологиялық күйді жақсартудың өте тиімді әдісі. Жастарды серуендеуге, табиғатта уақыт өткізуге ынталандыру қажет. Таза ауада демалу, экологиялық туризмге бару, велосипед тебу сияқты әрекеттер физикалық белсенділікті арттырып, стрессті төмендетеді.

Жастар арасында әлеуметтік, мәдени, спорттық шараларды ұйымдастыру олардың қарым-қатынас жасау қабілеттерін дамытуға, қоғамға араласуына мүмкіндік береді. Мұндай шаралар жастардың денсаулығын нығайтып, өмірге деген құштарлықтарын арттырады.

Отырықшы өмір салты — бүгінгі жастардың маңызды мәселелерінің бірі болып табылады. Оның денсаулыққа, психологиялық жағдайға және әлеуметтік қарым-қатынасқа теріс әсері көп. Бұл мәселелермен күресу үшін жастарға дене шынықтыру, табиғатпен байланыс, әлеуметтік қарым-қатынастарды арттыру бойынша арнайы шаралар қажет. Жастар өздерінің болашағына жауапты бола отырып, денсаулықтарын сақтауға, психологиялық және әлеуметтік әл-ауқатын жақсартуға тырысуы тиіс.