КӨРКЕМ ШЫҒАРМАДАҒЫ АНТРОПОНИМДЕРДІҢ АУДАРМАСЫ (У.ТЕККЕРЕЙІҢ «БАҚТАЛАСТЫҚБАЗАРЫ» РОМАНЫ НЕГІЗІНДЕ)

Реалилерді адекватты аудару жалпы аударманың ең күрделі және маңызды аспектілерінің бірі болып табылады, өйткені аударма бір тілдегі тілдік бірліктердің екінші тілдегі мағыналарын сөзбе-сөз беру ғана емес, сонымен бірге басқа тілдің мәдени-семантикалық компоненттерінің ерекшеліктерін ескере отырып, нақты тілдік баламаларды іздеу.

Аудармашы сол немесе басқа халықтың тұрмыс-тіршілігін, әдет-ғұрпын білуі керек, т.б. шындық деп аталатын нәрселермен таныс болуы керек. Реалилер деп әр елдің тұрмыс-тіршілігінің, мемлекеттік құрылымының, әдет-ғұрпының– оның өзіндік ұлттық бейнесін құрайтын барлық нәрселердің барлығы түсініледі.

Көбінесе реалия ұғымы эквивалентті емес лексикаға жатқызылады, өйткені құбылыстар, заттар немесе кейбір фактілер ұлттық сипатта болады. Мысалы, Е.М.Верещагин мен В.Г.Костомаров шындықты басқа мәдениетте және басқа тілде жоқ ұғымдарды білдіруге қызмет ететін сөздер, белгілі бір мәдени элементтерге қатысты сөздер, сондай-ақ олар тілден тыс баламасы жоқ сөздер деп анықтайды.

Антропонимдер – тарихи тұлғалардың, қоғам қайраткерлерінің, жазушылардың, ғалымдардың, өнер қайраткерлерінің, танымал спортшылардың, көркем әдебиет пен фольклор кейіпкерлерінің есімдерін қамтитын реалилер.

«Бақталастық базар» шығармасында антропонимдер маңызды орын алады. Өйткені олардың ең алдымен кейіпкерлердің мінез-құлқын жеткізуден тұратын рөлі мәтіннің сөйлеу тілі мен әдеби композициясын дамытуда, автордың барлық көркемдік мағынасы мен дүниетанымын көрсетуде де маңызды.

«Көркем әдебиеттегі есімдердің, фамилиялардың, лақап есімдердің таңдалуы, олардың әртүрлі жанрлар мен стильдердегі құрылымдық ерекшелігі, бейнелік сипаттамалық қызметтері, т.б. бірнеше мысалдармен көрсету мүмкін емес. Бұл көркем әдебиет стиліндегі өте ауқымды және күрделі тақырып», - деп атап өтті В.В.Виноградов. Жалқы есімдерді басқа тілдерге аударғанда «ерекшелік» жиі жоғалады.

«Жалқы есімдерді басқа тілге көшіру – күрделі де көп қырлы мәселе. Бұл көптеген түсінбеушіліктермен, қызығушылықтармен және қателіктермен байланысты. Өйткені, объектінің бірегей атауын сақтауға деген ұмтылыс бірқатар міндеттерді білдіреді. Бірақ бұл міндеттер бірқатар объективті шектеулерге байланысты, сондай-ақ қарыз алудың нақты жағдайларында бұл міндеттердің кейбіреулері басқаларына қайшы келетіндіктен толығымен жүзеге асырылмайды.

Бір тілден екінші тілге аударудың негізгі әдістері аударма трансформациялары болып табылады, олар өз кезегінде лексикалық, грамматикалық және аралас болып бөлінеді. Көптеген зерттеушілер аударма техникасының өзіндік классификациясын ажыратады, бірақ біз жалқы есімдерді аударудың негізгі жолдарын былайша бөлетін Н.К.Гарбовскийдің жіктемесін ұстандық:

1) транскрипция;

2) транслитерация;

3) калька ;

4) шамамен аударма.

Аударма түрлендірулерінің осы әдістерін қарастырмас бұрын, антропонимдердің аудармасын мағыналық жүктеме мен коннотация тұрғысынан түсіндіру керек екенін атап өткен жөн.

Қорытындылай келе,  кестеде келтірілген мысалдардан өмірдегі жалқы есімдерді орыс тіліне  және қазақ тіліне аудару негізінен транскрипция әдісі арқылы берілетінін анық байқауға болады. Транслитерация әдісі де қолданылады, өйткені шығармалардағы көптеген атауларды көптеген аудармашылар бірдей  аударған, яғни басқа аударма нұсқасы мүмкін емес.