РОЛЯ БЕЛАРУСІ Ў ААН (ДА 80-ГОДДЗЯ З ДНЯ ЗАСНАВАННЯ)

З моманту свайго заснавання Арганізацыя Аб’яднаных Нацый (далей – ААН) з’яўляецца ключавой платформай для міжнароднага супрацоўніцтва, накіраванай на падтрыманне міру і бяспекі, садзейнічанне ўстойліваму развіццю і абарону правоў чалавека. Рэспубліка Беларусь, як адна з краін-заснавальніц ААН, актыўна ўдзельнічае ў дзейнасці арганізацыі, уносячы свой уклад у вырашэнне глабальных праблем. Гэты даклад прысвечаны аналізу ролі Беларусі ў ААН, яе асноўным прыярытэтам і ініцыятывам, а таксама выклікам і перспектывам далейшага ўзаемадзеяння.

У перыяд Другой сусветнай вайны, а менавіта падчас Тэгеранскай канферэнцыі, лідэры Савецкага Саюза, Злучаных Штатаў і Вялікабрытаніі прыйшлі да пагаднення аб стварэнні ўплывовай міжнароднай арганізацыі, закліканай вырашаць ключавыя сусветныя канфлікты і забяспечваць стабільнасць і бяспеку на планеце – Арганізацыі Аб’яднаных Нацый [1, с. 59]. Імкнучыся ўмацаваць сваё ўздзеянне на працу ААН, Савецкі Саюз прапанаваў прызнаць усе саюзныя рэспублікі, уключаючы Беларускую ССР, паўнапраўнымі ўдзельнікамі новай арганізацыі. Аднак краіны антыгітлераўскай кааліцыі вырашылі ўключыць у лік заснавальнікаў новай міжнароднай арганізацыі толькі Беларусь і Украіну, улічваючы іх істотны ўклад у перамогу над нацызмам, а таксама каласальныя чалавечыя і матэрыяльныя страты пад час акупацыі.

У маі 1945 г. прадстаўнікі дэлегацыі БССР, якой кіраваў народны камісар замежных спраў БССР Кузьма Венядзіктавіч Кісялёў, прынялі ўдзел у канферэнцыі, якая праходзіла ў Сан-Францыска з 25 красавіка 1945 г. 26 чэрвеня 1945 г. дэлегацыя БССР, разам з прадстаўнікамі яшчэ 50 дзяржаў, падпісала Статут ААН [2], зацверджаны Вярхоўным Саветам БССР 30 жніўня таго ж года. Уступленне БССР у склад самай аўтарытэтнай міжнароднай арганізацыі істотна змяніла становішча рэспублікі і адкрыла новыя перспектывы для яе міжнароднага ўзаемадзеяння.

Супрацоўніцтва з ААН заўсёды з’яўлялася і з’яўляецца найважнейшым вектарам знешняй палітыкі нашай дзяржавы. Дастаткова ўзгадаць, што з гэтага напрамку, па сутнасці, пачала развівацца беларуская дыпламатыя. Беларусь з самых першых дзён свайго сяброўства ў ААН заняла актыўную пазіцыю. Беларускія ініцыятывы адбіліся ў палажэннях Канвенцыі ААН аб непрымяняльнасці тэрмінаў даўнасці да ваенных злачынстваў і злачынстваў супраць чалавецтва. Мала хто ведае, што на 14-й сесіі Генасамблеі па ініцыятыве Беларусі прынята першая ў ААН рэзалюцыя аб міжнародным заахвочванні навуковых даследаванняў у галіне прычын і лячэння ракавых захворванняў (прынята 20 лістапада 1959 г.), а таксама на 28-й сесіі Генасамблеі – рэзалюцыя аб выкарыстанні навукова-тэхнічнага прагрэсу ў інтарэсах міру і сацыяльнага развіцця (прынята 10 лістапада 1975 г.). Па сутнасці, з падачы Беларусі гэтыя тэмы, такія актуальныя і сёння, атрымалі ўжо тады асаблівую ўвагу з боку міжнароднай супольнасці [3, с. 42].

Беларусь зарэкамендавала сябе ў ААН як адказны і міралюбівы ўдзельнік, каторы паслядоўна адстойвае прынцыпы мірнага супрацоўніцтва. Дзякуючы гэтай пазіцыі, голас краіны мае вагу ў арганізацыі. На працягу перыяду незалежнасці Беларусь актыўна вылучае актуальныя ініцыятывы, накіраваныя на вырашэнне глабальных праблем. Адной з ключавых ініцыятыў, прапанаваных Аляксандрам Лукашэнкам у 2005 г., стала фарміраванне партнёрства па барацьбе з гандлем людзьмі. Гэта ініцыятыва стала візітнай карткай знешняй палітыкі Беларусі. Яе практычным вынікам стала аднагалоснае прыняцце Генеральнай Асамблеяй ААН у 2010 г. Глабальнага плана дзеянняў па барацьбе з гандлем людзьмі. У рамках гэтага плана быў створаны Мэтавы фонд ААН для абароны ахвяр гандлю людзьмі, асабліва жанчын і дзяцей, у які Беларусь рэгулярна ўносіць добраахвотныя ўзносы. Па ініцыятыве Беларусі ў ААН была створана Група сяброў, якія аб’дналіся ў барацьбе супраць гандлю людзьмі, у якую ўвайшлі 23 дзяржавы з розных рэгіёнаў свету, а таксама міжінстытуцыянальная каардынацыйная група, якая аб’ядноўвае 22 міжнародныя арганізацыі. Гэта паклала пачатак фармаванню глабальнага партнёрства ў гэтай сферы. З 2006 г. Беларусь актыўна прасоўвае ў ААН рэзалюцыю Генасамблеі «Паляпшэнне каардынацыі барацьбы з гандлем людзьмі». Акрамя таго, па ініцыятыве Беларусі быў заснаваны Сусветны дзень барацьбы з гандлем людзьмі, які адзначаецца з 2014 г. 30 ліпеня [4]. Акрамя барацьбы з гандлем людзьмі, Беларусь выступае з шэрагам іншых важных ініцыятыў у ААН, уключаючы:

• Падтрымку традыцыйных сямейных каштоўнасцяў (Беларусь з’яўляецца адным з каардынатараў Групы сяброў сям’і ў ААН).

• Прасоўванне інтарэсаў краін з сярэднім узроўнем даходу.

• Чарнобыльскае супрацоўніцтва.

• Забарона новых відаў зброі масавага знішчэння.

• «Рэгіянальнае раззбраенне» шляхам стварэння ў Цэнтральнай і Ўсходняй Еўропе зоны, вольнай ад ядзернай зброі.

Беларусь, па ініцыятыве Прэзідэнта А.Р. Лукашэнкі, вылучыла новую дыпламатычную канцэпцыю – стварэнне «паясоў лічбавага добрасуседства». Прапанова была агучаная 3 верасня 2019 г. на міжнароднай канферэнцыі ў Мінску. Яна накіравана на ўмацаванне міжнароднай інфармацыйнай бяспекі праз заключэнне двухбаковых і шматбаковых пагадненняў. Як падкрэсліў беларускі лідэр на канферэнцыі па барацьбе з тэрарызмам, «ключавымі элементамі такіх дамоўленасцей маглі б стаць ідэі лічбавага суверэнітэту і нейтралітэту, якія ў першую чаргу будуць гарантаваць неўмяшанне краін у інфармацыйныя рэсурсы адзін аднаго» [5].

Сярод апошніх ініцыятыў Беларусі ў ААН можна адзначыць рэзалюцыі «Роля прафесійнага перакладу ў збліжэнні народаў і ўмацаванні міру, садзейнічанні ўзаемаразуменню і развіццю» (2017 г.) і «Міжнародная асацыяцыя пастаянных прадстаўнікоў дзяржаў-членаў ААН» (красавік 2018 г.). Гэтыя рэзалюцыі накіраваны на падтрыманне духу дыялогу, сяброўства і супрацоўніцтва ў ААН як адных з важных перадумоў паспяховага развіцця грамадства.

Рэспубліка Беларусь, як дзяржава-член ААН, таксама прыняла на сябе абавязацельствы па дасягненню 17 Мэт устойлівага развіцця (руск. ЦУР), сфармуляваных на парадку дня ў галіне ўстойлівага развіцця на перыяд да 2030 г. Гэтыя мэты ахопліваюць шырокі спектр узаемазвязаных праблем, ад выкаранення беднасці і голаду да забеспячэння гендэрнай роўнасці, барацьбы са зменай клімату і пабудовы мірных і інклюзіўных таварыстваў.

У цэлым Беларусь не толькі прымала актыўны ўдзел у рабоце шэрагу буйнейшых міжнародных форумаў, якія праводзіліся пад эгідай ААН, але і праводзіла мерапрыемствы па рэалізацыі іх рашэнняў. Яна абіралася членам Савета Бяспекі, Эканамічнай і Сацыяльнай рады, Камісіі па правах чалавека, Камітэта па праграме і каардынацыі, Выканаўчай рады ЮНЕСКА, Камісіі па ўстойлівым развіцці, Праграмы развіцця ААН, Дзіцячага фонду ААН, Камісіі па навуцы і тэхніцы ў мэтах развіцця, Адміністрацыйнай рады МАП.

Таксама варта адзначыць, як Беларусь, якая перажыла боль Чарнобыля, у 2016 г. ініцыявала рэзалюцыю ААН аб міжнароднай салідарнасці з пацярпелымі ад чарнобыльскай аварыі і іх імкненні да аднаўлення. Рэзалюцыя заклікае сусветную супольнасць не аслабляць увагу да доўгатэрміновых наступстваў катастрофы і працягваць скаардынаваныя намаганні для іх пераадолення. Ключавая ідэя дакумента – неабходнасць далейшага чарнобыльскага супрацоўніцтва пад эгідай ААН, накіраванага на ўстойлівае развіццё пацярпелых тэрыторый і паляпшэнне жыцця насельніцтва праз партнёрскія праекты, укараненне інавацый і прыцягненне інвестыцый. Рэзалюцыя заклікае дзяржавы-члены і арганізацыі сістэмы ААН узгадніць падыходы да развіцця міжнароднага супрацоўніцтва ў гэтай сферы, улічваючы завяршэнне дзесяцігоддзя ААН па рэабілітацыі і ўстойлівым развіцці пацярпелых рэгіёнаў у 2016 г. Абвяшчэнне 26 красавіка Міжнародным днём памяці аб чарнобыльскай катастрофе стала важным сімвалічным крокам, заснаваным на прапанове, агучанай Эдзі Роўч, заснавальніка міжнароднага праекта «Дзеці Чарнобыля» [6].

Беларусь у рамках ААН паслядоўна выступае за ўмацаванне рэгіянальнай і глабальнай бяспекі і за аднаўленне шырокага міжнароднага дыялогу па ўмацаванні мер даверу, бяспекі і супрацоўніцтва ў Еўропе. Беларусь выступае супраць палітыкі сілы і дамінавання і спроб перапісаць міжнародныя правілы ў аднабаковым парадку. Прэзідэнт Беларусі Аляксандр Лукашэнка заяўляў, што Мінск будзе «падтрымліваць усе талковыя ініцыятывы, якія адпавядаюць разуменню справядлівага светаўладкавання, шматпалярнасці ў свеце» [7].