ОТБАСЫ ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫНЫҢ МӘНІ

Кіріспе. Қазіргі заманда қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуы мен рухани жаңғыруы ұрпақ тәрбиесіне тікелей байланысты. Сол себепті отбасы институтының маңыздылығы артып, мектеп пен отбасы арасындағы өзара байланыс жаңа деңгейге көтерілуде. Әсіресе бастауыш мектеп кезеңінде баланың тұлғалық дамуының негізі қаланады. Сондықтан бұл жастағы оқушыларда отбасы құндылықтарын қалыптастыру — педагогикалық үдерістің маңызды бағытының бірі болып табылады. Отбасы құндылықтары — ата-ана мен бала арасындағы сүйіспеншілік, сыйластық, қамқорлық, жауапкершілік, ұлттық дәстүрлер мен рухани мәдениетті сақтау сияқты адамгершілік нормалардың жиынтығы. Бастауыш сыныпта бұл құндылықтарды қалыптастырудың тиімділігі педагогикалық шарттардың жүйелі ұйымдастырылуына байланысты.

1. Отбасы құндылықтарының мәні және бастауыш жастағы оқушылардың ерекшеліктері

Бастауыш сынып оқушыларының жас ерекшелігі — олардың эмоциялық қабылдауының жоғары болуы, еліктеуге бейімділігі және үлкендердің мінез-құлқына назар аударуымен ерекшеленеді. Бұл кезеңде бала үшін отбасы — әлеуметтік тәжірибенің алғашқы мектебі болып табылады. Сондықтан мұғалім мен ата-ана тарапынан көрсетілетін үлгі, қарым-қатынас мәдениеті, отбасындағы өзара көмек пен сүйіспеншілік сезімі — баланың мінез-құлық нормаларына айналады.

2. Отбасы құндылықтарының негізгі компоненттеріне мыналар жатады:

- махаббат және өзара сыйластық;

- ата-ананы құрметтеу;

- еңбекқорлық пен жауапкершілік;

- ұлттық дәстүрлер мен рухани мұраларды қастерлеу.

3. Отбасы құндылықтарын қалыптастырудың педагогикалық шарттары

Бастауыш мектепте отбасы құндылықтарын қалыптастыру арнайы ұйымдастырылған педагогикалық үдеріс арқылы жүзеге асады. Бұл үдерістің тиімділігі келесі педагогикалық шарттарды сақтауға байланысты:

1) Мектеп пен отбасының ынтымақтастығын қамтамасыз ету.

Мұғалім, ата-ана және оқушы арасындағы бірлескен әрекет — отбасы тәрбиесінің табысты болуына негіз болады. Педагог ата-аналармен тұрақты байланыс орнатып, олардың педагогикалық мәдениетін арттыруға ықпал етуі тиіс.

2) Оқу-тәрбие үдерісінде отбасылық мазмұндағы материалдарды пайдалану.

Сабақтар мен тәрбие сағаттарында үнемі отбасы тақырыбындағы мәтіндер, әңгімелер, көркем шығармалар кеңінен қолданылуы қажет.

3) Оқушылардың іс-әрекеттік тәжірибесін ұйымдастыру.

Балалардың белсенді қатысуы арқылы құндылықтарды іс жүзінде меңгерту — маңызды педагогикалық шарт. Мәселен: «Менің отбасым» жобасы, отбасылық көрмелер мен шығармашылық байқаулар ұйымдастырылып қарым-қатынасты нығайтуға болады.

4) Ұлттық және рухани тәрбие құндылықтарын кіріктіру.

Қазақ халқының дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары отбасы институтының тұрақтылығын қамтамасыз ететін негізгі факторлардың бірі.

С. Қалиевтің «Қазақ этнопедагогикасының теориялық негіздері» еңбегінде көрсетілгендей, ұлттық құндылықтарсыз отбасы тәрбиесі толық болмайды. Сондықтан сабақтар мен сыныптан тыс іс-шараларда:

қазақтың салт-дәстүрлерін;

отбасылық мақал-мәтелдерді;

халық ауыз әдебиетін (ертегілер, аңыздар) пайдалану тиімді.

Мұндай тәсіл оқушыда өз халқының мәдениетін құрметтеу мен рухани сабақтастық сезімін дамытады.

5) Педагогтың тұлғалық үлгісі. Мұғалімнің өз мінез-құлқы мен қарым-қатынасы —

оқушылар үшін әрқашанда үлгі. Педагогтың балаға деген мейірімділігі мен сыйластығы арқылы оқушыда отбасы жылуы мен қамқорлық сезімі дамиды.

Қорытынды. Бастауыш мектеп кезеңі — баланың тұлғалық және моральдық дамуындағы шешуші кезең. Бұл жаста бала әлеуметтенудің алғашқы сатыларынан өтіп, отбасындағы және мектептегі қарым-қатынастар арқылы адамгершілік құндылықтарды меңгере бастайды. Бастауыш мектеп кезеңінде отбасы құндылықтарын жүйелі қалыптастыру арқылы балада сүйіспеншілік, жауапкершілік және өз отбасына құрмет сезімі орнығып, оның тұлғалық даму негізі қаланады. Бастауыш сынып білім алушыларының отбасы құндылықтарын қалыптастыру — көпқырлы педагогикалық үдеріс. Оның нәтижелілігі мектеп пен отбасының серіктестігіне, мұғалімнің кәсіби шеберлігіне және оқу-тәрбие үдерісінде ұлттық, рухани мазмұнды тиімді қолдануға тәуелді.