ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРЫС ТІЛІНІҢ ҚОЛДАНЫС БАҒЫТТАРЫ

Қазіргі кезеңде Қазақстандағы тілдік ахуал, біріншіден, қазақ-орыс қостілділігінің (титулды ұлт өкілдерінің 75%-ы орыс тілін екінші ана тілі ретінде сөйлейді), екіншіден, орыстілділердің (орыстар, белорустар, украиндар, поляктар, немістер, корейлер, гректер, молдовандар, орыстар және т.б. қазақтар, чувалықтар және т изм (өзбектер, ұйғырлар, түріктер, күрдтер, әзірбайжандар, тәжіктер, шешендер, қырғыздар, татарлар, дүнгендер, башқұрттар және т.б.). Бір айта кетерлік жайт, пайыздық көрсеткіште бұл көптілділікте тәжіктер мен өзбектерді есептемегенде, орыс тілі басым.

Қазақстанның егеменді ел ретіндегі жаңа қоғамдық-саяси шындықтары еліміздің көп ұлтты халқының сұранысына сай, тілдік, демографиялық және саяси жағдайдың ерекшеліктерін ескеретін жаңа тіл саясатын қажет етеді.

Орыс тілі шығыс славян тілдерінің бірі. Бұл әлемдегі ең үлкен тілдердің бірі, орыс халқының ұлттық тілі. Бұл славян тілдерінің ең кең тараған тілі және географиялық жағынан да, ана тілінде сөйлейтіндердің саны бойынша да Еуропадағы ең кең таралған тіл (бірақ орыс тілі аймағының маңызды және географиялық жағынан үлкен бөлігі Азияда орналасқан). Бұл кезеңде орыс тілі таралуы мен зерттелуі бойынша әлемде төртінші орында тұр.

Орыс тілі – орыс ұлтының біртұтас тілі, бірақ сонымен бірге қазіргі әлемдегі халықаралық қатынас тілі. Ол этникалық қатынас тілі, яғни орыс этносының (халық, ұлт) ана тілі; бұл ұлтаралық қатынас тілі (Ресей Федерациясында 170-тен астам ұлттар мен ұлыстар тұрады және олардың барлығы бір-бірімен орыс тілінде сөйлеседі); ол сондай-ақ халықаралық тіл (ТМД елдері халықтары арасындағы қатынас құралы болып табылады); Бұл, ақырында, 6 әлемдік тілдің бірі. Әлем тілдері әртүрлі елдердің жалпы және жоғары оқу орындарының оқу бағдарламаларына «шет тілдері» ретінде енгізілген.

Орыс тілінің Орталық Азияда таралуы ұзақ тарихи дәстүрге ие және Орталық Азия қоғамдарының әлеуметтік-саяси өмірінің маңызды сәті болып қала береді. Бұл аймақ тұрғындарының едәуір бөлігінің (10%-дан астамының) ана тілі болып табылады, ұлтаралық қатынас құралы ретінде үстемдік етеді және жаңа тәуелсіз мемлекеттердің ортақ өркениеттік кеңістігін дамытуға ықпал етеді. Сарапшылар әдетте оның қазіргі жағдайын елдердің заңнамасының ережелеріне және сол немесе басқа деңгейде осы тілде сөйлейтін азаматтардың санына қарай бағалайды.

Орталық Азияның орыстілді аймағын екі аймаққа бөлуге болады деп саналады, олардың біріншісіне Қазақстан мен Қырғызстан, екіншісіне Тәжікстан, Түркіменстан және Өзбекстан кіреді. Атап айтқанда, Н.Мендкович Gallup компаниясы жүргізген социологиялық сауалнамалардың нәтижелеріне сүйене отырып, аймақтық орыстілді тәжірибеге қатысты келесі деректерді келтіреді: «Қазақстанда орыс тілін біршама білемін дегендердің пайызы 99,9%, Қырғызстанда – 87,1%, Тәжікстанда – 68,5%, Өзбекстанда – 992%; орыс тілінде еркін сөйлейді деп есептейтіндердің үлесі Қазақстанда 89,6%, Қырғызстанда 60,5%, Тәжікстанда 41,2%, Өзбекстанда 99,2%; Әлеуметтанушымен орыс тілінде сөйлесуді қалайтындардың үлесі: Қазақстанда – 68%, Қырғызстанда – 38%, Тәжікстанда – 5%, Өзбекстанда – 0». Сонымен, қазіргі кезеңде Орталық Азия аймағында орыс тілі, шынында да, кеңестік кезеңдегідей, біркелкі таралмаған.

Бүгінгі таңда Қазақстанда 100-ден астам тіл бар. Қазақстанның жоғары оқу орындарында кәсіптік оқыту негізінен екі тілде: қазақ және орыс тілдерінде жүргізіледі. Орыс тілі қазіргі Қазақстан аумағында 20 ғасырда Кеңес өкіметі орнағаннан кейін және әртүрлі этностардың қоныс аударуы мен депортациялануынан және орыстандыру саясаты жүргізілгеннен кейін кеңінен тарала бастады, соның нәтижесінде орыс тілі іс жүзінде ұлтаралық қатынас тіліне айналды. Ұзақ уақыт бойы Қазақстан Ресей империясының, одан кейін КСРО-ның құрамында болды. Ол кезде Одақтың бүкіл аумағында негізгі тіл «ұлтаралық қатынас тілі» ретінде бекітілген орыс тілі болды.

Бейтарап көзқараспен қарасақ, өз ана тілімізді бірінші орынға қойып, ал қалған тілдерді елімізді дамыту жолында, өзге де алпауытты дамыған елдермен тәжірибе алмасу мақсатында үйреніп, өз елімізде осығын алып, пайдамызға жаратуға тиіспіз. Баршаға мәлім қай тілде сөйлесек, сол тілде ойлаймыз. Сол тілде ойлаған соң, жан дүниеміз сол тілге бейімделіп, сол тілдің жанашырына айналамыз. Ал болашығымыздың қазақ тілінде екендігін ескерсек, тіл төңірегіндегі кемшіліктерті түзеу, әрбір елім дейтін азамат үшін, ат үсті қарап, айналып өтуға келмейтін мәселе екендігі даусыз. Көп тілді меңгеру жақсы қабілет, дегенмен өз тіліміз бірінші орында болғаны абзал.